فقر کتابخانه‌ای در بوشهر

بوشهری ها /سودابه زیارتی

شهر بوشهر با بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت طبق جدولی که از سوی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان منتشر شده و در سایت این اداره در دسترس قرار گرفته است، دارای 23 نشر فعال است که بین سالهای 1379 تا 1391 مجوز نشر گرفته اند. همچنین به استناد همین جدول، 12 نشر نیمه فعال دارد که بین سال های 1376 تا 1382 مجوز گرفته اند.

بر اساس گزارشی که تابستان سال گذشته، مجید غلامی جلیسه مدیرعامل موسسه خانه کتاب در اختیار «مهر» قرار داده است: «در بوشهر ۸ کتابفروشی وجود دارد و ۷ کتابفروشی نیز در شهرستان‌های این استان یعنی تنگستان، دشتسان، دشتی، دیلم و گناوه ثبت شده است. (مرجع نشر ایران ۱۳۹۴: ۳۴۱). از مجموع ۸ کتابفروشی شهر بوشهر چهار کتابفروشی عضو طرح تابستانه کتاب شده‌اند. البته در مقایسه با طرح عیدانه کتاب که تنها ۲ کتابفروشی عضو این طرح بودند، شاید بتوان این افزایش دوبرابری را قابل توجه دانست و البته در شهرهایی مانند کنگان، بندر لنگه و عسلویه نیز هر کدام یک کتابفروشی عضو این طرح شده‌اند که امیدوارکننده است.» البته این آماری با اطلاعاتی که مدیرکل کتابخانه های استان بوشهر در سخنان هفته گذشته(نوزدهم آبان) فاصله زیادی دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

پایین بودن سرانه مطالعه کتاب و توزیع نامناسب آن، عمده ترین گلایه بسیاری از ناشران و کتابفروشان است که آن را دلیل افت و وضعیت نابسامان بازار کتاب بیان می کنند. طبق آماری که در بالا به آن اشاره شد، نسبت ناشران استان به کتابفروشی ها را به گونه ای است که استان بوشهر را با فقر زیادی نسبت به مکان عرضه کتاب مواجه می‌ کند. با این حال اما کتابفروشی ها هنوز هم رونقی را که قابل انتظار است ندارند. شاید به همین علت هم بود که طرح تشویقی خرید کتاب از کتابفروشی ها از سوی وزارت ارشاد با اختصاص یارانه و تخفیف خرید کتاب اجرا شد و البته در طول مدت اجرای این طرح استقبال نسبتا خوبی هم از آن شد اما برای رسیدن به وضعیت پایدار شاید کافی نباشد.

در سال های گذشته بسیاری از کتابفروشی ها در سراسر کشور به علت کم رونقی و عدم استقبال از خرید کتاب، تغییر کاربری دادند و این وضعیت در شرایطی که ما با کمبود ویترین عرضه کتاب مواجه هستیم، هشداردهنده و زنگ خطری است که بی شک، صدای آن به گوش مسئولان و متولیان فرهنگ و ادب کشور نیز رسیده است. شاید به همین جهت است که اعطای تسهیلات و وام های کم بهره به کتابفروشان جهت تعمیر و بهبود فضای کتابفروشی ها را به عنوان یکی از راه های تشویقی انتخاب کردند.

به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی: «در حال حاضر این سیاست تعقیب می‌شود تا معاونت فرهنگی با استفاده درست از منابعی که از طریق مدیریت هزینه‌ها و بودجه‌های ذخیره‌شده بتواند به راه‌اندازی کتابفروشی در مناطق کمتر برخوردار و همچنین کمک به حفظ کتابفروشی‌های موجود که نیازمند ارتقا و بهبود ویترین خود هستند، کمک کند. کتابفروشی‌هایی که با دریافت این تسهیلات راه‌اندازی می‌شوند به حال خود رها نخواهند شد و به موازات این سیاست تأسیسی، حمایت‌های دیگری از جمله طرح‌هایی مثل «عیدانه کتاب»، «پاییزه کتاب»، «کتابفروشی به وسعت ایران» و... نیز در دستور کار قرار گرفته است و حتی این طرح‌ها در سال 96 با 2 برابر بودجة تخصیص‌داده‌شده در سال 95 اجرایی می‌شوند تا معاونت علاوه بر اجرای سیاست تأسیسی برای توانمندسازی اقتصادی کتابفروشی‌ها به رونق روزافزون این واحدهای مهم نشر هم اطمینان داشته باشد. هدف دریافت تسهیلات ساخت و ارتقای کتابفروشی‌ها برای کتابفروشی‌هایی خواهد بود که مبادرت به عرضه کتاب‌های عمومی کنند، چون این طرح به دنبال تأمین نیاز مخاطب عام است و نه مخاطب خاص.»

مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر نیز در نشستی که شنبه گذشته(بیستم آبانماه) به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی با اصحاب رسانه داشت، بر حمایت از بخش خصوصی چهت احداث کتابفروشی تاکید کرد و از اعطای تسهیلات جهت تاسیس کتابفروشی تا سقف 300 میلیون تومان خبر داد. حمیده ماحوزی اما تعداد متقاضیان را سه نفر اعلام کرد که یک متقاضی از خورموج و دو متقاضی دیگر از شهر بوشهر بودند.

طبق‌ آمار کنفرانس‌ بین‌المللی‌ کتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ در هر جامعه‌ ای‌ برای‌ هر 3 تا 5 هزار نفر باید یک‌ کتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد اگر ما جمعیت استان بوشهر را 200 هزار نفر و برای‌ هر 5000 نفر یک‌ کتابخانه‌ در نظر بگیریم، در شهر بوشهر به تنهایی باید 40 کتابخانه وجود داشته باشد.

مدیر کل کتابخانه های عمومی استان بوشهر نیز در نطق پیش از خطبه های نماز جمعه (نوزدهم آبان ماه جاری) گفته است: در آماری که کنفرانس بین المللی کتابداری و اطلاع رسانی ارائه می‌دهد، عنوان کرده است که باید به ازای هر 3 تا 5 هزار نفر 1 کتابخانه عمومی وجود داشته باشد تا مردم به راحتی به اطلاعات و منابع دسترسی داشته باشند که با این اوصاف اکنون 64 کتابخانه در استان بوشهر جوابگوی 320 هزار نفر جمعیت است و برای 840 هزار نفر جمعیت استان بوشهر خدمات کتابخانه‌ای وجود ندارد.

هاشمی خاطر نشان کرد: در سند چشم انداز باید به ازای هر نفر باسواد 4 جلد کتاب وجود داشته باشد که هم اکنون این میزان به کمتر از 1 میلیون جلد کتاب در کتابخانه های استان می رسد. و در میزان فضای کتابخانه ای باید به ازای هر 100 نفر 4 متر مربع فضا موجود باشد که هم اکنون فقط 21 هزار متر مربع داریم.

مدیر کل کتابخانه های استان گفت: 29 روستای بالای 1500 نفر جمعیت داریم که لازم است جهت احداث کتابخانه داریم لازم اتخاذ شود.

مدیر کل کتابخانه های تاکید کرد: باید دستگاهها تکلیف قانونی بشوند تا از ناشرین و نویسندگان حمایت کنند تا کتاب متناسب با ذائقه مردم تالیف کنند و همچنین باید در قانون بودجه الزام به ساخت کتابخانه لحاظ بشود و یک مکانیزم حمایتی و تشویق برای خیرین، شرکت ها و موسسات در توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی تدوین شود. دانشمندان، توسعه انسانی را در سه شاخص امید به زندگی، دسترسی به دانش و اطلاعات و زندگی آبرومندانه تعریف کرده اند که اگر ضلع از اضلاع این مثلث ضعیف و ناکارآمد باشد دو ضلع دیگر نیز توان ظهور و بروز نخواهد داشت.

وی اضافه کرد: امید به زندگی و افزایش درآمد بدون داشتن دسترسی به اطلاعات حاصل نمی شود و سیاست عزتمندانه، اقتصاد دانش بنیان و رفاه و امنیت در سایه دانش بوجود می آید.

تناسب عرضه و تقاضا

با این وجود اما مساله مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، تناسب میان عرضه و تقاضا است یعنی همان میزان گرایش به مطالعه در میان مردم و بدنه جامعه. در این ارتباط و در این مجال ما تنها به چهار نکته ای که مجید غلامی جلیسه مدیرعامل موسسه خانه کتاب در بازدید از کتابفروشی های بوشهر به آن اشاره است، بسنده می کنیم:

ظرفیت بالقوه بوشهر جهت توسعه فضای کتابخوانی

وجود دانشگاه‌های فراوان و فضای خاص شهر بوشهر یعنی وجود کارکنان و کارمندان نهادهای نظامی و انتظامی و مراکز و ارگان‌هایی چون گمرک و نیروگاه اتمی و... باعث شده که بخش قابل توجهی از جمعیت این شهر را مردمانی با سطح سواد نسبتاً بالایی تشکیل می‌دهد که امکان بالقوه‌ فوق‌العاده‌ای برای توسعه فضای کتاب و کتابخوانی در این شهر به شمار می‌رود که مسئولان امر نباید از آن غفلت کنند.

حفط کتابفروشی های قدیمی به عنوان نماد فرهنگی شهر

با کمال تاسف بوشهر کتابفروشی‌های قدیمی داشته که در حال حاضر به دلایل مختلف تعطیل شده است. مهرماه سال گذشته بود که عبدالرحیم علی‌باشی که پیشکسوت کتابفروشان بوشهر بود، درگذشت. مردی که بسیاری از مردم این شهر را با کتاب و فرهنگ آشنا کرد و حق بسیاری بر گردن مردم این شهر داشت و امروز در کنار ما نیست و صد البته باید تاسف خورد، اما نباید مرثیه خواند و گریست. حفظ کتابفروشی هدایت که در حال حاضر قدیمی‌ترین کتابفروشی این شهر است و به نوعی نماد کتاب و کتابخوانی مردمان این شهر، از بایسته‌ها است.

حمایت مادی و معنوی از کتابفروشی ها

امروز در بوشهر به صورت خودجوش و به جهت علایق فردی عده‌ای فرهنگ دوست، با هزینه شخصی فراوان کتابفروشی‌های خوبی تاسیس گردیده که ظرفیت فوق‌العاده و مغتنمی برای مردم این شهر محسوب می‌شود وجود قریب به ۸ کتابفروشی در کمتر از ۵۰۰ متر فضا، هرچند آنچنان که باید زیاد نیست اما کم نیز نمی‌باشد. بر مردم و مسئولین امر واجب است که با حمایتهای مادی و معنوی خود از این کتابفروشی‌ها موجبات رونق کسب و کار آنها را فراهم نمایند تا خدایی نکرده به کسادی و تعطیلی کشیده نشوند که قطعا خسرانی است غیر قابل جبران.

مخاطب شناسی در کنار مخاطب مداری

کتابفروشان بوشهر توجه داشته باشند که کتابفروشی نیز مانند هر کسب و کاری نیازمند استراتژی و برنامه‌ریزی است. عدم شناخت بازار و مخاطب، آسیب جدی و غیرقابل جبرانی به هر کسب و کاری خواهد زد و بر ماست که ضمن توجه به اهداف و آرمان‌های اولیه برای راه‌اندازی کتابفروشی، نیازها و دغدغه‌های مخاطبین خود را نیز در نظر داشته باشیم. مخاطب شناسی در کنار مخاطب مداری و ایجاد برنامه‌هایی برای تحریک مخاطب به خرید و بسیاری از برنامه‌های دیگر از جمله اصولی است که در این حرفه باید مد نظر قرار گیرد. مثلاً در فصل تابستان که به جهت گرمی هوا و شرجی بالا مردم اکثراً در طول روز از خانه‌های خود بیرون نمی‌آیند، خوب است که کتابفروشان با برنامه‌های خاصی طی ساعات ۸ الی ۱۲ شب اقدام به جذب مخاطبان خود برای طرح تابستانه کتاب کرده و یا درست است که طرح‌های مانند عیدانه و تابستانه کتاب طرح‌های ملی به‌شمار می‌روند و تبلیغات آن در سطح ملی در حال انجام است، اما حقیقت امر آن است که تبلیغات محلی و ساز و کارهای تبلیغی مختلف برای جذب مخاطبان این شهر اقدامی است که با توجه به شناخت نوع مخاطب بومی از وظایف هر کدام از کتابفروشی‌ها محسوب می‌شود که متاسفانه نه ارشاد استان بوشهر به آن همت داشته و نه کتابفروشان بوشهری.

برنامه ریزی هدفمند جهت جذب مخاطبان فصلی

شهر بوشهر، شهری توریستی است که در مواقعی هر چند اندک جمعیت قابل توجهی را به سوی خود می‌کشاند و کتابفروشان نباید این موقعیت ناب را از دست داده و طی این مدت سعی کنند تا با برنامه‌هایی هدفمند از این جامعه مخاطب فصلی، استفاده حداکثری را ببرند.

معرفی نویسندگان بوشهری در ویترینی مجزا

متاسفانه در هیچکدام از کتابفروشی‌های بوشهر، اثری از قفسه‌ای مختص به کتاب‌های ناشران و نویسندگان بوشهری و یا کتاب‌های مرتبط با شهر بوشهر ندیدم که توصیه می‌کنم حداقل یکی از کتابفروشان بوشهر در این خصوص همت کند چرا که قطعاً هم برای مردم اطلاع از این موضوعات بسیار جالب و حائز اهمیت است و هم مسافرانی که به بوشهر می‌آیند، قطعاً بسیاری از آثاری را که در این این کتابفروشی‌هاست، در شهر خود نیز دیده‌اند و حال آنکه آثار ناشران، نویسندگان و تاریخ و جغرافیای بوشهر مختص همین شهر است.

لیست ناشران فعال استان

لیست ناشران نیمه فعال استان